«Την Ελλάδα σπείραι και καταχέασθαι γένους παντός ευδικίαν και ειρήνην» (Πλούταρχος ενθ΄ αν. 332). Την άνοιξη του 334 π.Χ. ο γιος του βασιλιά Φιλίππου Β΄ και της Ολυμπιάδας, ο Αλέξανδρος Γ΄ ο Μέγας, είναι έτοιμος να ξεκινήσει το φιλόδοξο έργο του. Να απλώσει την Ελλάδα και την ελληνική δικαιοσύνη και ειρήνη σε ολόκληρο τον κόσμο, όπως μας μεταφέρει ο Πλούταρχος. Από τη Μακεδονία κατευθύνεται ανατολικά και αφού διασχίζει τη Θράκη φτάνει στον Ελλήσποντο.
Μπροστά του ανοίγεται θελκτική η Μικρά Ασία. Κι από κει η πορεία είναι συναρπαστική. Φτάνει μέχρι τη Φοινίκη και την Παλαιστίνη και τις κυριεύει. Συνεχίζει με την Αίγυπτο, τη Βαβυλώνα και τα Σούσα. Προελαύνει μέχρι τα βάθη της Ινδίας! Οι αποστάσεις εκμηδενίζονται και υποτάσσονται στο οικουμενικό του όραμα. Έντεκα χρόνια μετά την έναρξη της μεγαλειώδους εκστρατείας (323 π.Χ.) σταματάει στον τελευταίο του σταθμό, τη Βαβυλώνα, νικημένος μόνο από το θάνατο.
Το τόλμημα του Μ. Αλεξάνδρου αποτέλεσε μία εκστρατεία-μαμούθ με συνεχείς επιτυχίες! Κι ένα είναι βέβαιο. Πως αυτό το τόσο φιλόδοξο και ριψοκίνδυνο εγχείρημα για να αποτολμηθεί βασίστηκε σε άριστο σχεδιασμό και οργάνωση. Έτσι πέρα από την πολεμική στρατηγική και τις ηγετικές αρετές του, ο Μέγας Αλέξανδρος έπρεπε να αποδείξει πως είναι ικανός να επιλύσει όλα τα καίρια λειτουργικά θέματα του εκστρατευτικού του σώματος.
Διοικητική μέριμνα
Το πιο νευραλγικό σημείο των αρχαίων –κι όχι μόνο- στρατευμάτων εντοπίζεται στη διοικητική μέριμνα. Δηλαδή τον εφοδιασμό του στρατού κατά βάση με τρόφιμα. Πέρα όμως από τα τρόφιμα έπρεπε να εξασφαλιστεί ο εφοδιασμός με νερό και κρασί ή άλλα οινοπνευματώδη ποτά για το προσωπικό, νομή και νερό για τα ζώα, σκηνές, καυσόξυλα, ιατροφαρμακευτικό υλικό, ίππους και λοιπά ζώα, πανοπλίες, βέλη, ανταλλακτικά για τις μηχανές και τα σκευοφόρα, καθώς και σφάγια για τις θυσίες. Η ύπαρξη προβλήματος διοικητικής μέριμνας ουσιαστικά ισοδυναμούσε με άμεσο πλήγμα στο ηθικό και τη μαχητική αξία του στρατεύματος, καθώς ουσιαστικά η διακοπή του εφοδιασμού μεταφράζεται σε αποκλεισμό μέσα στο εχθρικό περιβάλλον. Οι αρχαίοι στρατοί ισοδυναμούσαν χωρίς υπερβολή με κινούμενες πόλεις. Και για του λόγου το αληθές αρκεί να μιλήσουμε με αριθμούς…
Η αρχική στρατιά του Μέγα Αλέξανδρου αριθμούσε 37.000 μάχιμους. Ωστόσο, το τελικό σύνολο του στρατεύματος μαζί με τους συνακολουθούντες ή ξυνεπόμενους (δηλαδή υπηρετικό προσωπικό, απόμαχους, ερωτικούς συντρόφους και παιδιά, αιχμαλώτους, ομήρους, καλλιτέχνες κ.τ.λ.) άγγιζε τα 60.000 άτομα! Παράλληλα, δεν πρέπει να παραληφθεί και ο καθόλου ευκαταφρόνητος αριθμός των πολεμικών ίππων (περί τους 6-7.000), καθώς κι ένας άγνωστος αριθμός μεταφορικών και υποζυγίων ζώων.
Από την άλλη πλευρά, ο περσικός στρατός ήταν σαφώς πιο ενισχυμένος με περισσότερους μάχιμους και ακόμα περισσότερους συνακολουθούντες και ζώα. Είναι φανερό λοιπόν ότι για τη συντήρησή τους η επαρκής ροή φορτίων ήταν ζωτικής σημασίας, καθώς όπως πολύ σωστά υποστηρίζει και ο Ξενοφών χωρίς τα απαραίτητα εφόδια δεν έχει καμία αξία ούτε ο στρατηγός ούτε ο στρατιώτης.
Μεταφορά εφοδίων
Η μεταφορά των εφοδίων πραγματοποιούνταν με υποζύγια στην ξηρά και ανεξαρτήτως του μεγέθους του στρατού η μέγιστη μεταφορική ικανότητα περιοριζόταν σε νερό για 4 μέρες και τρόφιμα για 14. Για το λόγο αυτό τόσο η εποχή όσο και τα δρομολόγια του στρατού έπρεπε να είναι μελετημένα εξ αρχής, ώστε κατά την πορεία τους να βρίσκουν τα απαραίτητα εφόδια από επαρκείς πηγές. Εναλλακτικά κινούνταν κατά μήκος ποταμών ή κοντά στη θάλασσα ώστε το ναυτικό -που εκ των πραγμάτων διέθετε μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα- να είναι σε θέση να τους εφοδιάσει.
Αξιοσημείωτο είναι πως οι Πέρσες διατηρούσαν ένα καλά οργανωμένο δίκτυο αποθήκευσης εφοδίων σε ολόκληρη την επικράτειά τους και μάλιστα προωθούσαν τρόφιμα ακόμα και σε αποθήκες στη Μακεδονία, ώστε να βρίσκονται σε ετοιμότητα για ενδεχόμενο πόλεμο.
Ένα αντίστοιχο σύστημα εφάρμοζε και ο Μακεδόνας στρατηλάτης. Παράλληλα προτού ξεκινήσει μία επιχείρηση εξασφάλιζε -με προσφορά ανταλλαγμάτων φυσικά στους τοπικούς άρχοντες- την τροφοδοσία του στρατεύματός του. Σε περίπτωση που οι επαφές αυτού του τύπου δεν ευδοκιμούσαν κατέφευγε σε καταδρομικές επιχειρήσεις λεηλασίας που πραγματοποιούσαν μικρά και ευέλικτα συνεργεία λεηλατών εξοπλισμένα με μικρά δόρατα, ασκούς, σάκους και διάφορα αγγεία. Τέλος, αν η περιοχή προς την οποία βάδιζε δεν μπορούσε να του προσφέρει τα απαραίτητα για τη συντήρηση του στρατού του την παρέκαμπτε ή διαιρούσε το στράτευμα σε μικρότερα τμήματα που θα μπορούσαν να συντηρηθούν με τα περιορισμένα εφόδια που παρείχε ο τόπος.
Δεν είναι τυχαίο πως μία από τις πιο αποτελεσματικές τακτικές του πολέμου είναι η στέρηση του εχθρού από τους πόρους συντήρησης. Οι αμυνόμενοι, δηλαδή, στόχευαν στην καταστροφή όλων όσοι θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον επιτιθέμενο. Η τακτική αυτή γνωστή και ως καμένη γη, ήταν ιδιαίτερα συχνή σε Έλληνες και βαρβάρους. Σίγουρα η έκβαση της μάχης του Γρανικού θα ήταν διαφορετική αν οι Πέρσες κατέστρεφαν τις πηγές ανεφοδιασμού του Αλέξανδρου, ο οποίος ήταν εφοδιασμένος μόνο για μία εβδομάδα. Αλλά και αργότερα όταν τελικά εφάρμοσαν την τακτική της καμένης γης στη Μεσοποταμία δεν το έκαναν σε μεγάλη έκταση κι έτσι ο Αλέξανδρος ελίχθηκε ακολουθώντας εναλλακτικό δρομολόγιο.
Μεταφορά πλοίων
Εντυπωσιακός ακόμα και μέχρι τις μέρες μας είναι και τρόπος που ο Μέγας Αλέξανδρος μετέφερε τα πλοία του. Το 326 π.Χ. αποσυναρμολόγησε έναν άγνωστο αριθμό πλοίων για να τα μεταφέρει από τον Ινδό ποταμό στον Υδάσπη. Τρία χρόνια μετά, το 323 π.Χ., με τον ίδιο τρόπο μετέφερε περισσότερα από 45 φοινικικά πλοία από τις ακτές της Μεσογείου στη Θάψακο, όπου και τα επανασυναρμολόγησε. Η επιχείρηση αυτή χαρακτηρίστηκε γιγαντιαία, καθώς ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη.
Ζώα και σκευοφόρα
Η μεταφορά των εφοδίων γινόταν με τα σκευοφόρα, δηλαδή όλα τα μεταφορικά μέσα και ζώα της στρατιάς, τα οποία ήταν ενταγμένα τόσο στο κυρίως στράτευμα όσο και στα μετόπισθεν, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες τόσο των τοπικών φρουρών όσο και τις κάθε φύσης μετακινήσεις στρατιωτικών τμημάτων μακριά από το μέτωπο. Τα ζώα που χρησιμοποίησε στο στράτευμά του ο Μ. Αλέξανδρος ήταν ίπποι, ημίονοι, όνοι και καμήλες (όταν ο στρατός προέλασε στην ασιατική ενδοχώρα).
Στην εκστρατεία του τα σκευοφόρα αναφέρονται για πρώτη φορά στις επιχειρήσεις στην Ιλλυρία. Έτσι διαβάζουμε πως για τη μεταφορά του θησαυρού της Περσέπολης στα Εκβάτανα χρειάστηκαν 10.000 άμαξες συρόμενες από ένα ζεύγος ημιόνους η κάθε μία, καθώς και 5.000 καμήλες που διατηρούσαν ανοιχτή την οδό ανεφοδιασμού του Αλεξάνδρου με την Ελλάδα όσο βαθειά στην Ασία κι αν βάδιζε. Από τα στοιχεία αυτά μπορούμε να πάρουμε μία γεύση για το συνολικό αριθμό των σκευοφόρων.